Chuyên mục “Sợi chỉ Arianna” đã có 24 năm.  Tên gọi của chuyên mục có liên quan đến một câu chuyện thần thoại Ai cập. Những bài viết trong chuyên mục đã được suy tư và chọn lựa nhằm cống hiến một sợi chỉ hướng dẫn, một sự trợ giúp cụ thể nhằm giải quyết những vấn để phức tạp có thể có trong năng động của các mối tương quan liên vị, những cảm xúc và những hoàn cảnh sống khác nhau. Mục tiêu của chuyên mục là đồng hành sát bên bạn đọc với sự kính trọng, dùng những ngôn ngữ đơn sơ dễ hiểu, giàu kinh nghiệm, dựa trên những nghiên cứu khoa học có nền tảng, như một sự trợ giúp khiêm tốn. Ngang qua việc sử dụng những nguồn lực cá nhân, các bài viết giúp chúng ta nâng cao ý thức rằng tha thứ cho chính mình và người khác là điều có thể. Chúng ta có thể vượt lên trên những thất bại, tận dụng những yếu tố tích cực trong những hoàn cảnh căng thẳng. Có thể điều chỉnh lại kinh nghiệm “rung động” sau khi đã khấn dòng để vẫn giữ được lòng trung thành; có thể thoát ra khỏi thái độ ích kỷ của bản thân và hướng tới người khác. Nhớ rằng mỗi lần chúng ta có thể thoát ra khỏi mê cung của cuộc sống, đều cần nhờ đến sự giúp đỡ của những người khác. Giống như anh chàng Theseus đã thoát ra khỏi mê cung cùng với những người bạn Ai cập trẻ tuổi.

Chúng ta được dựng nên là để giao tiếp, chúng ta cần tương giao với người khác. Giao tiếp là mơ ước thâm sâu và là nỗi nhớ của tâm hồn. Một trong những khát vọng đi kèm với mỗi mùa của cuộc sống là nhận ra các mối tương quan liên vị giúp chúng ta trải nghiệm cảm giác hạnh phúc, an toàn, hài hòa và tự do được phát sinh từ một mối tương quan sâu sắc, từ cảm nghiệm được người khác thấu hiểu. Thông thường, những trải nghiệm này có được từ trong gia đình, nhưng không phải mọi gia đình đều có được trải nghiệm đó, ngay cả điều đó cần phải có đối với những người cần được chăm sóc. Một thái độ cho phép chúng ta kiến tạo nên bầu khí tin tưởng và thúc đẩy những mối tương quan đích thực là thái độ lắng nghe tích cực, đồng cảm, hứng thú, tôn trọng và khôn ngoan.

Chúng ta thấy trong bối cảnh hôm nay việc lắng nghe là một điều khó. Có biết bao nhiêu giọng nói chồng chéo lên trong các cuộc đối thoại và  qua chiếc điện thoại. Trong một nhóm, tất cả mọi người đều nói với sự kiêu ngạo hoặc chỉ vờ như đang lắng nghe. Dường như thời gian và khả năng lắng nghe còn thiếu. Cha mẹ phàn nàn vì trẻ không nghe và trẻ thì than thở là cha mẹ luôn vội vàng và không có thời gian cũng như sự kiên nhẫn để lắng nghe chúng; người vợ phàn nàn về người chồng chỉ quan tâm đến người khác và ngược lại; giáo viên phàn nàn về học sinh, các công nhân thì muốn các nhà quản lý thay đổi cách lắng nghe của họ…v.v. Tìm thấy được một thái độ lắng nghe đích thực trong cuộc sống hằng ngày thì đúng như là thấy một phép lạ. Càng ngày người ta càng chạy đến với các chuyên gia để giải quyết vấn đề. Điều kỳ lạ là lời than thở luôn hướng về người khác. Nghi ngờ và đặt câu hỏi về thái độ hành xử của chính mình là điều duy nhất thật sự khó. Mỗi ngày người ta sử dụng rất nhiều cách thức lắng nghe và có những trải nghiệm về sự lắng nghe khác nhau. Có người nghe chỉ để thỏa mãn sự tò mò: nghe cho biết để đánh giá, để đưa tin và tán gẫu. Những người có cùng thị hiếu rất thích tụ tập lại với nhau, nhưng ai hiểu được tính khí của họ thì tìm cách tránh cho xa. Lắng nghe một cách không chính thức (nghe tin hành lang) để tổ chức hay kiểm tra, để an tâm là mọi thứ đang diễn ra tốt đẹp và không có bất ổn nào xảy ra. Đây là kiểu nghe thường được sử dụng bởi những người có vai trò trách nhiệm và chỉ huy nhằm đạt được mục tiêu của họ (công ty đang sản xuất ra sao, tên tuổi và tiếng tăm thế nào). Nghe với sự vụ lợi làm cho người khác cảm thấy thất vọng, hiểu lầm và tìm cách tránh xa. Kiểu nghe bằng những định kiến thì không cần biết thêm, họ quá chắc chắn về những gì họ biết, ngang qua đó làm cho người khác cảm thấy bị xỉ nhục và tự im lặng. Thái độ lắng nghe này thường tạo ra những phản ứng bất đồng và bạo lực. Cũng có thái độ không lắng nghe bằng cách xem người khác như không hiện hữu và chỉ tập trung vào chiếc điện thoại trên tay.

(Sách tham chiếu: SACCHETTI A. Paola, Il phubbing cos’è e come ci fa male, in Psicologia contemporanea, Giunti, Firenze, settembre-ottobre 2018, pag. 70.- bỏ qua)

Nhưng chúng ta cũng có thể nghe một cách kính trọng, tích cực và thấu hiểu, theo cách thức mà tất cả mọi người đều mong muốn.

Mặc dù sử dụng các phương thức khác nhau tùy hoàn cảnh và tâm trạng, nhìn chung mỗi người đều có một cách thức lắng nghe quen thuộc. Sẽ rất thú vị, nếu chúng ta để cho những người nghe chúng ta nhận xét về cách thức quen thuộc mà chúng ta thường xuyên sử dụng khi lắng nghe. Không có gì lạ khi gặp những người, mặc dù gặp khó khăn nghiêm trọng trong vấn đề lắng nghe, nhưng họ vẫn đánh giá cao giá trị của những người khác và không bao giờ coi bản thân là hoàn thiện.

Lắng nghe tích cực đạt được bằng cách đặt mình vào vị trí của người khác và tìm cách để nắm bắt, ngang qua những dấu chỉ phi ngôn ngữ của cử chỉ, điệu bộ, sự thinh lặng, qua những bối rối, sắc thái của cảm giác, nỗi sợ hãi, những thống khổ không thể diễn tả thành lời. Điều đó không dễ dàng. Nó đòi hỏi sự chuẩn bị và tham gia tích cực của bản thân. Vì thế, ngay cả khi ta mong muốn nhưng việc lắng nghe không phải lúc nào cũng có thể làm được. Cả hai bên cần phải nhận ra giới hạn của nhau và đón nhận mà không đổ lỗi. Khi việc lắng nghe tích cực được thực hiện, nó mở ra cho một mối tương quan giao tiếp sâu sắc, mang lại sự thanh thản, hạnh phúc và niềm vui sống.

Người ta thường tin rằng kỹ năng lắng nghe tốt phụ thuộc vào khuynh hướng cá nhân, đó là phẩm chất bẩm sinh của một số người. Hệ quả theo sau là nếu có ai đó thiếu kiên nhẫn, chỉ bận tâm vào lợi ích cá nhân, tỏ ra đã hiểu trước khi nghe người khác nói và không để cho họ được nói hết lời thì người đó sẽ không cảm thấy có trách nhiệm. Một số người lại xem đó là một điều tích cực và đánh giá điều đó như là một khả năng của một người nhanh nhẹn. Tất nhiên đối với những ai đã có ý niệm như thế thì đó là cách thức mà nó sẽ còn tồn tại.

Lắng nghe với sự cảm thông hay ít ra là lắng nghe với thái độ tôn trọng là một kỹ năng, một khả năng xã hội đã thủ đắc được. Chúng ta sẽ học dễ dàng hơn nếu đã được trải nghiệm trong môi trường gia đình và trong cuộc sống hàng ngày. Nhưng ngoài ra, nó còn phụ thuộc vào các lựa chọn cá nhân được soi sáng bởi các giá trị lớn lao. Khả năng lắng nghe có thể được vun trồng và đạt tới thành công ở mọi độ tuổi nếu ta không ngừng rèn luyện. Đó là thành quả của một con người trưởng thành, có thái độ bình an và khôn ngoan, biết đón nhận chính mình, lịch sử đời mình và cả những giới hạn riêng. Chúng ta có thể đạt tới đích điểm này dễ dàng hơn nếu lịch sử của đời ta được ánh sáng của niềm tin soi chiếu; nếu chúng ta có một lòng say mê giáo dục, hứng khởi làm cho người khác những điều tốt lành và đời sống thường hằng của ta được kinh nguyện nuôi dưỡng.

Có một số lưu ý rất hữu ích. Điều rất quan trọng là phải vượt qua và giải thoát bản thân khỏi chủ nghĩa ích kỷ thiếu trưởng thành, khép kín chân trời với lợi ích cá nhân, mối bận tâm là “Tôi” và luôn luôn là “Tôi”, thờ ơ và dửng dưng với mọi sự và mọi người, không nhìn nhận những giới hạn của bản thân và luôn tìm ra lý do để biện minh cho những thiếu xót của chính mình.

Cũng cần thiết phải giải thoát bản thân khỏi những thành kiến hay định kiến nằm sẵn trong văn hóa cá nhân. Những thành kiến và định kiến này làm xáo trộn và bóp méo sự lắng nghe và truyền vào tâm trí những cảm giác sợ hãi phi lý dẫn đến sự xa cách. Ngay cả khi khó khăn, vẫn cần phải giải thoát bản thân khỏi những phán xét luân lý và thái độ đóng khung “bạn phải”… thay vì với thái độ kính trọng là “bạn có thể” để chắp cho người khác đôi cánh bay lên cao. Cũng cần phải vượt ra khỏi xu hướng “vơ đũa cả nắm” nhằm đồng nhất hóa mọi thành phần. Ví dụ: tất cả những người già, những người trẻ…họ đều như vậy. Khi nhận ra từng người đối diện với ta, cho dù họ là ai đi nữa thì họ vẫn là một con người duy nhất, mang nơi mình một mầu nhiệm rất riêng, sự giàu có,  những ưu tư và sự thật về họ. Và trong mỗi dịp gặp gỡ, hãy kiên nhẫn và mạnh mẽ để không đo thời gian.

Giáo dục là chuyện của con tim (Don Bosco).

Lắng nghe để làm cho mọi người cảm thấy rằng họ được thấu hiểu và được đón nhận với sự độc đáo của riêng họ, vì họ quan trọng, Lắng nghe là giúp người khác ra khỏi nỗi thống khổ của sự cô đơn và vô nghĩa để cảm nhận hương vị của cuộc sống và được tiếp thêm sức mạnh để bước đi trên một lộ trình mới cho dẫu không tránh khỏi những khó khăn có thể gặp trên hành trình. Trong lĩnh vực giáo dục đó là điều cần thiết. Khi Don Bosco nói rằng “giáo dục là chuyện của con tim”, có lẽ ngài cũng muốn nói đến trong ý nghĩa đó.

Lắng nghe một cách tích cực hoặc ít nhất là một sự tôn trọng sâu xa giúp những nhà giáo dục hiểu và đón lấy những tâm tư, ước nguyện, sở thích, lo lắng, băn khoăn của những người trẻ được trao phó cho họ; giúp họ có khả năng đề xuất các mục tiêu cụ thể và khả thi ngay cả khi nó đòi hỏi nhiều nỗ lực cá nhân: nó cho phép chúng ta giáo dục. Trong gia đình, trong cộng đoàn, nơi trường học, nơi làm việc và nghỉ ngơi.  Lắng nghe với sự thấu cảm là một trợ giúp quý giá để ngăn chặn những bất đồng, xung khắc, cãi vã giúp kiến tạo một bầu khí tin tưởng lẫn nhau ngay cả khi phải đối diện với bệnh tật và gánh nặng trách nhiệm. Rộng mở để lắng nghe với sự cảm thông và lòng kính trọng là điều có thể, ngay cả trong những khoảnh khắc đời thường.  Mặc dù ngày nay nó đang trở thành hoặc được tin là đó là một điều xa xỉ và vô duyên.

Lắng nghe với sự đồng cảm và hết lòng tôn trọng, mở ra để đón nhận người khác hay trở nên đồng điệu với sự thâm sâu trong cõi lòng của họ giúp cho chúng ta có khả năng nhận biết và hòa điệu với muôn vàn ngôn ngữ mang tính nhân văn, thấu hiểu những tiếng rên siết khôn tả của tạo vật và cảm nhận được ngôn ngữ của Thiên Chúa. Ngài phán: Nghe đây It-ra-el hỡi (Dt 6,4). Ai biết lắng nghe sẽ trở thành người thân cận, là nhà giáo dục, là người cứu vớt và cứu được chính mình…

Maria Rossi (DMA 01/2019)

Sr. Maria Quyên, FMA chuyển ngữ

Chúng ta đang sống trong một bầu khí ồn ào, không chỉ bên ngoài, mà cả bên trong. Những tác động của nó ảnh hưởng đến toàn bộ cuộc sống và có nguy cơ làm cho cuộc sống của chúng ta ngày càng trở nên trống rỗng, hời hợt, khiến chúng ta không thể chìm sâu trong những gì vốn đòi hỏi sự lắng nghe và chú tâm tỉnh thức.

Chính người trẻ thường nói rằng họ đang bão hòa với các thông tin, bị kích động bởi nhiều ấn tượng hỗn tạp, và do đó sự tự vệ duy nhất của họ là dần trở nên dửng dưng hầu như với mọi thứ. Lời nói, âm thanh, tiếng ồn, hình ảnh nắm bắt sự chú ý của họ và họ tìm kiếm những cảm xúc, sự  mới lạ, tin giật gân, bất ngờ.

Giữa những tiếng ồn này, sự thinh lặng, điều kiện thiết yếu của lắng nghe, khắc khoải bỏ chạy như thể người ta chạy khỏi bóng tối. Thinh lặng thuộc về nghệ thuật giao tiếp, giúp người ta sống sự cô tịch một cách phong phú, thúc đẩy sự chăm chú lắng nghe, rèn khả năng phân định, thúc đẩy tính sáng tạo. Thinh lặng giúp chúng ta kiềm chế những đam mê và gây hấn. Thinh lặng là không mất tập trung, là biết làm thế nào để luôn duy trì sự hiệp thông với sự việc, với chính mình, với người khác, với thực tại.

Cho dẫu ồn ào, người trẻ vẫn không đánh mất khát vọng tìm kiếm ý nghĩa, trong họ ẩn chứa một nỗi nhung nhớ về điều gì đó thâm sâu và về Ai đó. Nhiều người tự xưng mình là vô thần, dửng dưng, nhưng sâu xa, họ vẫn hướng về một đức tin có khả năng để nói với con người, có khả năng ôm lấy những vấn nạn và đau khổ. Họ tìm kiếm một sự đón tiếp vô điều kiện mà không phán xét và không đòi hỏi gì.

Họ muốn lấp đầy cơn khát tinh thần trong  những cuộc gặp gỡ cụ thể với một ai đó, mà họ có thể dễ dàng đối chiếu với sự đơn sơ và tình người, thấy sáng rõ hơn những gì mà họ là và những gì mà họ muốn trở thành. Mầu nhiệm của cuộc sống, câu hỏi về ý nghĩa, kiếm tìm hạnh phúc, hiện diện trong trái tim của mỗi con người, người lớn và người trẻ, người tin hay không tin.

Lắng nghe và đón tiếp có nghĩa là “vâng” một cách nhưng không với mọi người mà không đòi hỏi, không đặt điều kiện, không tự cho là đã biết họ rõ rồi, nhưng chỉ là đón nhận những gì họ chia sẻ về bản thân. Và tất nhiên, không bao giờ phán xét. Chính vì thế thinh lặng rất quan trọng.

Điểm nổi bật: “Giữ thinh lặng là một hành động nội tâm có thể trở thành nền tảng thiêng liêng cho cuộc sống.  Sự cô tịch và thinh lặng là điều cần thiết để tẩy sạch tâm hồn, là hệ sinh thái của tinh thần, để nuôi dưỡng mối tương quan phong phú với chính mình. Để rút ra những đặc điểm thiết yếu trong mối tương quan với người khác, những yếu tố nền tảng trong cấu trúc nhân văn, điều mà giúp chúng ta sống hài hòa những tương quan hằng ngày, những mối tương quan mà đôi khi lại là trung tâm của sự bất ổn, bạo lực, lạm dụng, rối loạn và gây ra nhiều đau khổ (Luciano Manicardi).

Có một món quà mà các nhà giáo dục có thể làm cho người trẻ, đó là đến gặp gỡ họ trong những cảnh huống nghèo nàn tương quan của họ, ngang qua việc dành cho họ thời gian, sự lắng nghe, lời nói và sự hiện diện.

Nhu cầu về tâm linh có thể ẩn vào nhu cầu về tương quan và có thể trở thành một mối liên hệ của đồng hành. Đề xuất thực tập thiêng liêng cho thế hệ trẻ, có thể là học biết ngỡ ngàng, vì trong thời đại hôm nay, với sự xâm lấn của thế giới truyền thông thì điều đó không chút dễ dàng.

Khi các bạn trẻ hỏi tôi sự thánh thiện là gì, tôi trả lời rằng đó là nghệ thuật của sự chú tâm, ý thức và sống những hệ quả kèm theo. Điều cốt yếu là thận trọng, ý thức, là hiện diện với chính mình, với thực tại và với người khác, với những gì người ta làm và nói. Giới trẻ cần phải gặp ai đó biết khơi lên trong họ niềm tin vào bản thân, biết giúp họ nhận ra và gọi tên các nguồn lực, các tiềm năng mà họ có trong chính mình, cũng như các nguồn lực trong tương lai. Bởi vì tương lai cũng được sinh ra từ nội tâm. Đó là phát triển trí tưởng tượng, tính sáng tạo, mơ ước, cũng như lòng can đảm.

Điểm nổi bật: “Bị kẹt giữa những lời hứa chưa được thực hiện, những kinh nghiệm chưa được chuyển tải và bắt buộc phải có trách nhiệm đòi hỏi họ phải “là chính mình”, xây dựng căn tính riêng, liên kết các mối tương quan xã hội khác nhau, giới trẻ bị cám dỗ chạy trốn khỏi chính mình, bị cám dỗ xóa bỏ bản thân, trở thành vô danh, bất định và chìm vào những giao động cực độ của các mối tương quan tình bạn. Tóm lại, là cần phải can đảm ở lại trong thế giới. Có can đảm nghĩa là hành động “cho dẫu vậy”, sống “cho dẫu như thế” (Enzo Bianchi).

Đối với một số bạn trẻ, “Thiên Chúa” là một hạn từ không có nghĩa gì, với một số khác thì hạn từ này quá là mơ hồ. Hình ảnh Thiên Chúa được truyền lại từ truyền thống dường như xa cách với thế giới của họ. Những câu chuyện Kinh Thánh giống như những chuyện huyền thoại. Biến cố Nhập Thể của Chúa Giêsu  như câu chuyện thần thoại để kể vào dịp Giáng Sinh. Nhiều người bây giờ hầu như không còn đặt ra vấn đề về Thiên Chúa. Họ chắc chắn rằng với họ thế là được rồi.

Làm thế nào để giúp họ “cảm nhận” và “hiểu” rằng sự trống rỗng mà họ có bên trong thường biến thành một cuộc khủng hoảng của sợ hãi, hoặc cảm giác không hoàn hảo, hay mất phương hướng, có lẽ chỉ là khao khát nội tâm, khao khát siêu việt, ước muốn phó thác bản thân trong tay của một Thiên Chúa toàn năng?

“Vì vậy, thật cấp bách biết bao việc giúp giới trẻ nhận biết Chúa Giêsu, như thế con đường dẫn đến Chúa Cha và Thiên Chúa cũng được mở rộng”.

Hôm nay, hoặc là làm cho thấy Chúa Giêsu bằng hành động, bằng nhân cách, lối sống và ngôn từ; hoặc chúng ta bị kết án vì đã làm cho niềm hy vọng của Tin Mừng trở nên xa lạ với các thế hệ mới. Lắng nghe con người giúp lắng nghe Thiên Chúa trong chính chiều kích mà Ngài đã chìm vào, Ngài đã đi bước trước và đã xây đựng nó. Niềm tin đến từ sự lắng nghe ” (Luciano Manicardi) .

 “Khi nào tôi là một nhà truyền giáo?”

Các em học sinh năm thứ ba của một trường phổ thông trung học đã trả lời:

 – Khi tôi làm điều tốt nào đó.

 – Khi tôi giúp đỡ mọi người.

 – Khi tôi đối mặt với nỗi sợ hãi của mình và thỉnh thoảng tôi thắng vượt được nó.

 – Khi tôi có mặt trong những khoảnh khắc khó khăn của những người tôi yêu.

 – Khi mọi thứ được sử dụng và từ bỏ cách dễ dàng, nhưng tôi không làm điều đó.

 – Khi tôi hy sinh vì lợi ích của người khác.

 – Khi tôi trang điểm cho mẹ để mẹ thấy mình đẹp hơn.

 – Khi tôi chơi đàn và tôi nhớ đến người đã dạy nó cho tôi.

 – Khi tôi cố gắng giải thích toán cho bạn bên cạnh.

 – Khi tôi xung phong trả lời câu hỏi vì không có ai trong lớp đã chuẩn bị sẵn sàng.

 – Khi tôi nhận ra điểm yếu của mình và nhìn ra điều tích cực cả trong tăm tối.

 – Khi tôi chia sẻ niềm đam mê của mình.

 – Khi tôi đạt được một mục tiêu khó.

 – Khi tôi tôn trọng sự khác biệt.

 – Khi tôi cho đi thời gian của mình.

 – Khi trong suốt buổi hòa nhạc của tôi, mọi người ủng hộ tôi bằng những cử chỉ.

 – Khi tôi mua cho mình một chiếc bánh sandwich hiệu Mc Donald, rồi tôi mang nó cho một người đàn ông vô gia cư.

 – Khi ai đó ngã và tôi, dù vẫn còn đau, tôi giúp họ đứng lên.

 – Khi những người yêu tôi tự hào về tôi.

 – Khi tôi chịu trách nhiệm với thế giới.

 – Khi tôi chăm sóc khu vườn của tôi.

Anna Rita Cristaino (DMA 01/2019)

Sr. Teresa Quỳnh Anh, FMA chuyển ngữ

Tóm tắt

Giáo dục trong bối cảnh hiện nay bị ảnh hưởng bởi một sự rối loạn đáng kể do sự đa nguyên rộng lớn của các ý thức hệ và các hoạt động, trong một vài trường hợp, thậm chí xâm lấn, ở cấp độ khái niệm về nhân học và dự án, của các tiêu chuẩn, của sự chọn lựa để thiết lập những mục tiêu, những phương pháp và những thực hành cụ thể. Trong bối cảnh này,  trách nhiệm của một nhà giáo dục là tự chất vấn liên tục nên chọn con đường nào để bắt đầu trong bối cảnh của riêng họ.

Sự cần thiết phải có một tầm nhìn giáo dục, không dừng lại, không khép kín nhưng được đặt ra để hướng dẫn việc lên kế hoạch và hành động giáo dục. Đó là sự phát triển khả năng suy tư và nhận thức về cách nhìn và tiếp cận các hiện trạng giáo dục.

Thông thường những người giáo dục tìm kiếm sự chắc chắn hướng dẫn cho hành động của họ và trong những tình huống khó khăn, có thể dễ dàng rơi vào cái bẫy của một khuôn mẫu có sẵn để sử dụng hoặc thực hành được xem là có hiệu quả cho mọi người và mọi nơi.

Vượt qua sự cứng nhắc đến từ việc tìm kiếm sự an toàn có nghĩa là giám sát nghiêm túc trên các định đề của giáo dục mà Freire mô tả rất rõ ràng:

«Nhà giáo dục giáo dục, người thụ giáo được giáo dục;

nhà giáo dục biết, người thụ giáo không biết;

nhà giáo dục suy nghĩ, người thụ giáo là người được nghĩ tới;

nhà giáo dục nói, người thụ huấn ngoan ngoãn lắng nghe;

nhà giáo dục đề ra luật, người thụ huấn tuân theo luật;

nhà giáo dục lựa chọn và qui định lựa chọn, người thụ huấn làm theo mệnh lệnh của nhà giáo dục “.

Rơi vào sự cứng nhắc như vừa được mô tả, nơi mắt không nhìn thấy và tai không nghe thấy, có nguy cơ dẫn nhà giáo dục đi sai đường, hướng tới những giải pháp chung chung ít  liên quan đến những chủ thể mà họ đang đối diện

Ở điểm này, người ta có thể hỏi: Đâu là ý nghĩa hoặc bản chất của việc lên kế hoạch cố gắng tránh sự cứng nhắc?

Lối thoát cho vấn đề này là cần hiểu rằng lên kế hoạch giáo dục như một hành trình đang bắt đầu và biết đâu là đích đến, nhưng không biết lộ trình và cũng không biết làm thế nào để đạt được mục tiêu.

Về phía những người giáo dục, cần giả thiết một sự linh hoạt và không xác định như khi phân loại các hoạt động giáo dục. Điều đó giống như một sự đánh cược, chắc chắn rất mệt mỏi, nhưng không thể tránh khỏi để không phải quay trở lại với một nền giáo dục đã được định sẵn, lặp đi lặp lại và không đem lại sự thay đổi nào.

Mắt thấy

Trong lãnh vực này, ánh nhìn giáo dục được diễn tả như một công cụ chính yếu của các nhà giáo dục. Phác họa những đặc điểm của ánh nhìn này thật không dễ dàng. Bởi vì nhãn quan sư phạm thì năng động. Nó liên quan chặt chẽ đến những hoàn cảnh cụ thể và những con người đang tăng trưởng. Nó được xây dựng liên tục ngay khi bạn suy nghĩ về nó.

Khi tương quan với người được giáo dục, nhà giáo dục cần giải thích và chỉ ra ý nghĩa của những hành động và lối ứng xử của họ.

Một cách tiếp cận giáo dục chất lượng đòi buộc chúng ta không chỉ đọc từng hành vi riêng lẻ của người được giáo dục nhưng cần đặt chúng vào trong các mối tương quan và bối cảnh mà hành vi đó diễn ra. Cần suy luận trong từng bối cảnh, để nó trở thành một thái độ suy nghĩ  vốn định nghĩa thực tại ngang qua các mối tương quan với những người khác. Luôn luôn ở mức độ tương quan, điều quan trọng là  cần xây dựng một ngôn ngữ chung giữa nhà giáo dục và người được giáo dục nghĩa là tìm ra những quy tắc có ý nghĩa cách chính xác. Bởi vì chúng được chia sẻ và  gắn liền với cuộc sống hàng ngày.

Đó là một sự suy tư về các quy tắc như một bản ghi nhớ cho tất cả các nhà giáo dục và người được giáo dục. Các bản ghi nhớ này giúp chúng ta nhớ lại các hành vi phù hợp có thể sống trong mọi tình huống; chia sẻ chúng với nhóm, với những người lớn. Nó giúp họ cảm thấy chúng là của mình, kết nối với những kinh nghiệm cá nhân và vì thế có thể ghi nhớ các quy tắc đó hiệu quả hơn.

Một ánh nhìn rộng mở

Để có thể cùng các trẻ em và người trẻ xây dựng những con đường phát triển cá nhân chưa từng có trước đó, các nhà giáo dục phải có khả năng mở rộng tầm nhìn. Ý nghĩa của hạn từ này đề cập đến việc “hé mở”, để loại bỏ bất kỳ trở ngại nào đối với tầm nhìn. Cái nhìn mở rộng được nối kết với khả năng mở rộng hơn là thắt chặt lại; đó là một cái nhìn biết dừng lại, chờ đợi, ngừng xét đoán, biết nhìn ra những khả năng mới và những yếu tố mới.

Một cái nhìn rộng mở khi được thể hiện bởi những người lớn thì trở thành một hành động giáo dục thực sự và được những người đang tăng trưởng cảm nhận như một sự tôn trọng và đánh giá. Được quan sát một cách kỹ lưỡng mà không xét đoán sẽ mở ra cho khả năng giao tiếp đích thực. Các nhà giáo dục không thể dự đoán được mọi thứ trong tâm trí của những người trẻ, nhưng họ sẽ khám phá ra điều đó cùng với các học sinh của mình, những người nhận thức chính họ là tác giả và cũng là diễn viên trong những trải nghiệm của chính họ.

Một cái nhìn rộng mở cũng là viễn tượng: nó đồng hành với hành trình tăng trưởng của trẻ em và người trẻ. Theo nghĩa này, nó đảm nhận cách trọn vẹn giá trị của việc hoạch định kế hoạch giáo dục khởi đi từ những người trẻ ở ngay trước mặt, từ những gì họ đem đến như một nguồn lực và một sự quan tâm. Có thể nói rằng bản kế hoạch đang nghiêm túc xem xét những gì có ý nghĩa đối với những người khác.

Một ánh nhìn đánh giá

Để có thể tưởng tượng bản thân trong tương lai và hoạch định ở hiện tại nhằm xây dựng một tương lai có mục đích và cụ thể, trước hết, người đang trưởng thành cần được nhà giáo dục tin tưởng. Họ cần một ánh nhìn tích cực và khích lệ.

Sự khích lệ tạo điều kiện cho người đang trong tiến trình đào luyện có một trạng thái tâm trí tích cực và năng động, giúp họ tin vào năng lực của chính mình và có khả năng vượt qua các tình huống có vấn đề, không chỉ trong học tập, mà còn trong cuộc sống.

Sự khích lệ không có nghĩa là ca ngợi những nỗ lực đã làm được, mà là một thái độ sâu xa dựa trên tình yêu, sự hiểu biết, sự chấp nhận vô điều kiện và tích cực.

Do vai trò của mình, nhà giáo dục, sẽ không bao giờ có thể thay thế sự giàu có mà một lộ trình giáo dục cống hiến với sự trao ban ngay lập tức mục tiêu cần đạt đến. Các nhà giáo dục được mời gọi để hỗ trợ trẻ em và người trẻ trong những giai đoạn đòi hỏi nhiều nỗ lực nhất, tạo điều kiện cho việc chinh phục các năng lực đạo đức bằng cách đẩy nhanh con đường hướng tới khả năng tự chất vấn và lựa chọn mà không bao giờ có thể chọn lựa khi đứng ở chỗ của mình. Điều quan trọng trong bối cảnh hiện nay là đồng hành cùng những người đang tăng trưởng hướng đến sự phát triển tư duy phê phán và tự lập, có thể xem xét các quan điểm khác nhau, diễn tả và thúc đẩy thực hiện các lựa chọn

Mỗi hành động giáo dục, được nghĩ tới và thực hiện bởi nhà giáo dục là một hành động duy nhất và không thể lặp lại, vì các nhân vật chính trong tình huống đó là duy nhất và không lặp lại. Ý thức về tính duy nhất này cho thấy sự phức tạp của công việc giáo dục và cần thiết phải có sự trưởng thành chuyên môn, niềm đam mê giáo dục và chiều sâu tinh thần.

Câu chuyện có thật:

Yusra Mardini, một cô gái đến từ một quốc gia nơi chiến tranh xảy ra là chuyện bình thường. Cô kể về sự kỳ diệu của một môn thể thao được tạo nên từ ý chí, sự lao nhọc và kiên cường. Một môn thể thao có khả năng trở thành hình mẫu cho người trẻ, có thể thay đổi con người và thế giới.

Câu chuyện bắt đầu với môn bơi lặn và từ các bệ nhảy của một bể bơi Olympic.  Nhưng sẽ là một điều khác so với việc phải nhảy xuống biển vào ban đêm để nỗ lực cứu sống 17 người khác đang chạy trốn khỏi chiến tranh. Đó là câu chuyện có thật đã xảy ra với Yusra Mardini, một người trẻ Syria. Cô là người đã cầm cờ cho đội của những người tị nạn tại Thế vận hội Rio de Janeiro 2016. Bắt đầu thi đấu với bộ môn bơi bướm dài 100 mét, cô giành chiến thắng trong vòng thi đầu tiên nhưng sau đó bị loại tại vòng bán kết. Mặc dù vậy, Yusra hài lòng và nói: “Thật là phi thường. Tôi rất hạnh phúc”.

Cô sẽ có nhiều cơ hội chơi thể thao khác, nhưng những kinh nghiệm đó đều rất khác với kinh nghiệm của một buổi tối năm 2015: “Tôi không thể chết đuối vào ngày hôm đó, vì tôi là một vận động viên bơi lội và tôi còn có một tương lai để theo đuổi”.

Cô kể, hai năm trước vào tháng 8, cô đã trốn thoát khỏi Syria cùng với người em gái để đến được Liban và sau đó là Thổ Nhĩ Kỳ. Tại đây, họ đã liên lạc được với một số kẻ buôn lậu để tìm đường đến Hy Lạp. Họ vừa rời khỏi đó nhưng lực lượng bảo vệ bờ biển Thổ Nhĩ Kỳ đã chặn thuyền của họ và gửi họ trở lại.

Các cô gái đã không bỏ cuộc và thử lại với một chiếc thuyền nhỏ hơn. Tuy nhiên, chiếc thuyền quá tải so với số người. Sau một tiếng rưỡi, thuyền chết máy ngay giữa eo biển Aege vào ban đêm. Chỉ còn một vài dặm nữa sẽ tới đích, nhưng tình thế thật nguy hiểm bởi nước tràn vào và thuyền sắp chìm.

Yusra, Sarah và một cô gái khác biết bơi đã xuống khỏi thuyền và bơi suốt ba tiếng đồng hồ. Họ nỗ lực kéo thuyền về phía bờ biển của một hòn đảo Hy Lạp. Họ làm như thế vì ngoài việc cứu lấy chính mình còn có sự sống của 17 người tị nạn khác trên thuyền. Sau đó, từ Lesbo, họ bắt đầu hành trình Balkan, một chuyến đi tưởng chừng như dài vô tận, đi bộ và di chuyển bằng tàu hỏa, qua Macedonia, Serbia, Hungary, Áo và cuối cùng là Đức nơi mà chị em Yusra Mardini được chấp nhận cho tị nạn. (Nguồn: https://www.lifegate.it/persone/news/10-storie-migranti).

Mara Borsi  (DMA 01/2019)

Sr. Tạ Giang, FMA chuyển ngữ

Thầy Peter Tabichi có bố mẹ là giáo viên. Thầy dạy tại trường trung học Keriko, ở một vùng nông thông ở Kenya, một khu vực khô cằn, thường xuyên bị nạn đói, nơi 30% học sinh khó khăn để tồn tại, nơi có nhiều trẻ mồ côi; và việc đi học dường như là một thứ xa xỉ mà ít em có được.

Thầy Peter, dòng Phanxicô, là giáo viên dạy toán và vật lý, nói: “Châu Phi sẽ sản sinh ra các nhà khoa học, kỹ sư, doanh nhân và một ngày nào đó sẽ có những tên tuổi nổi tiếng.”

Thầy Peter sẽ dành số tiền thưởng 1 triệu đôla cho các hoạt động giáo dục ở vùng thầy dạy. Trong buổi lễ nhận thưởng, thầy Peter phát biểu: “Mỗi ngày Châu Phi lật sang một trang mới. Và hôm nay là một ngày khác. Giải thưởng này không phải của tôi, nhưng là của các em trong lục địa vĩ đại này. Tôi đứng đây nhờ những gì học sinh của tôi đã đạt được. Giải thưởng này mang đến cho các em cơ hội, nói với thế giới rằng mọi thứ đều có thể.”

Thầy Peter là một người nhiệt huyết, đạo đức và thực dụng. Thầy đã cùng các học sinh của mình tham dự Hội chợ Khoa học và Kỹ thuật 2018 tại Kenya, nơi các học sinh trưng bày một thiết bị do họ thiết kế để giúp người mù và người điếc đo các vật thể. Thầy Peter rất yêu quý học sinh của mình và thúc đẩy chúng cố gắng hết sức để biến trường của chúng trở thành trường cấp quốc gia đầu tiên trong hệ thống công lập. Nhóm Khoa học và Toán học của thầy cũng đủ điều kiện tham dự Hội chợ Khoa học và Kỹ thuật Quốc tế 2019 tại Arizona, Hoa Kỳ. Các học sinh của thầy cũng giành được giải thưởng của Hiệp hội Hóa học Hoàng gia vì đã sử dụng thảm thực vật địa phương để tạo ra điện: “Chúng tôi sử dụng một ít nước”.

Thầy Peter Tabichi đã lập một “Câu lạc bộ hòa bình”, tại đây thầy dạy cho các em nói chuyện, thảo luận về thể thao và nông nghiệp. Thầy trồng cây với các em, như biểu tượng của cuộc sống và tình bạn, và trong giảng dạy, thầy dùng những công nghệ và phương pháp giảng dạy hiện đại.

Những câu chuyện về những người thắng giải bốn lần trước được tổ chức bởi Varkey Foundation kể về một thế giới nơi đó trường học là cơ hội để thay đổi và hy vọng. Cô Hanan, sinh ra và lớn lên trong một trại tị nạn giữa bạo lực, áp bức và căng thẳng hàng ngày, cô trở thành một giáo viên “để làm lớn lên một thế hệ biết sống trong hòa bình”. Cô Maggie MacDonnel, người Canada dạy ở một ngôi làng bên ngoài Vòng Bắc Cực khi sử dụng thể thao để cứu những người trẻ hư hỏng không thấy truyền thống và tương lai mờ mịt. Cô Andria Zafirakou, người Anh chiến thắng năm ngoái. Tên tuổi của cô như là biểu tượng của sự hội nhập giúp phát triển những trường khó khăn nhất ở London. (Repubblica.it 24/3/2019)

Văn Yên, SJ – Vatican News

Chúng ta đang sống trong một xã hội thay đổi đến chóng mặt, một thế giới mà Internet và công nghệ kỹ thuật số đã thấm sâu vào cuộc sống của những người lớn cũng như  trẻ em. Chúng góp phần gia tăng cơ hội chia sẻ kiến thức và thông tin cùng với những thách đố của một vài rủi do trong giáo dục. Trong các công cụ kỹ thuật số, điện thoại thông minh đã trở thành một loại công cụ không thể thiếu trong lối suy nghĩ, giao tiếp và lựa chọn. Trên thực tế, dường như mỗi khía cạnh trong đời sống hằng ngày của chúng ta đều đang bị chi phối bởi phương tiện này: chụp hình, tải video, lướt web, gửi email và giữ liên lạc với những người khác.

Cùng nhau trên mạng

Thanh thiếu niên là người sử dụng điện thoại thông minh nhiều đến mức khi chúng ta nói đến thếhệ IGEN hay thế hệ Iphone là chúng ta muốn nói đến những bạn trẻ ở độ tuổi từ 13 – 19. Họ là những con người được sinh ra và lớn lên với chiếc điện thoại thông minh trong tay và sống đời sống xã hội nhờ vào chiếc điện thoại. Các em nhỏ thì thường dùng điện thoại để chơi game, tải video và nghe nhạc. Đang khi đó, thanh thiếu niên và các bạn trẻ thường dùng điện thoại để tán gẫu, tải lên những nội dung tự sáng tác hoặc chia sẻ lại trên các trang trang web khác. Cả người lớn cũng dùng điện thoại để giải quyết rất nhiều công việc của họ. Trong gia đình, nhiều thanh thiếu niên còn sử dụng điện thoại thông minh như là một phương tiện hữu hiệu để diễn tả và làm chủ cảm xúc của mình. Bởi vì gửi một tin nhắn “lol” (cười lăn cười bò)  hay “sorry” (xin lỗi) thì đỡ ngại hơn nhiều so với việc phải diễn tả nội dung trực tiếp với người đối diện. Càng ngày càng có nhiều ba mẹ trò chuyện với con cái bằng cách tán gẫu qua điện thoại và việc sử đụng điện thoại di động được đặt vào trung tâm của một cuộc chiến nhằm dành nhiều thời gian và không gian  hơn để đi tới một thỏa thuận cho phép việc sử dụng nó được thuận tiện hơn. Cả cha mẹ và con cái đều coi đây là một công cụ cần thiết để giao tiếp, tạo thuận lợi cho việc tổ chức cuộc sống gia đình và có thể tìm thấy nhau một cách nhanh nhất mỗi khi cần đến. Đối với thanh thiếu niên, việc sử dụng điện thoại di động không rút ngắn đi việc đối thoại hay giới hạn chiều sâu văn hóa. Trái lại, chúng còn kích thích việc tìm kiếm nội dung của những bản tin các bạn trẻ tình cờ đọc được trên web và cho phép các bạn ấy vượt qua khoảng cách liên thế hệ và khoảng cách của việc truyền thông qua các thế hệ.

Trong Giáo Hội, điện thoại thông minh cũng ngày càng được sử dụng cách rộng rãi và không chỉ giữa các tu sĩ trẻ. Việc sử dụng phổ biến Internet và các các mạng xã hội trong Giáo Hội đang làm thay đổi lối tương tác và hoạt động mục vụ giữa các linh mục, tu sĩ và giáo dân. Những người trẻ thuộc thế hệ Selfie (chụp ảnh tự sướng) có thể giao tiếp khá dễ dàng với độ sâu ngang qua việc chat (tán gẫu) với các linh mục hay tu sĩ khi họ thực hiện những cuộc đàm thoại cá nhân hay khi họ gặp phải những thách đố về đức tin, sự phân định ơn gọi. Cũng có khi họ phải dối diện với điều gì đó mời gọi họ trở thành một sự hiện diện giáo dục và loan báo Tin mừng thậm chí  ngay cả trên nền tảng kỹ thuật số nơi mà chúng ta có thể công bố “Tin mừng về ơn kêu gọi”. Trong các cộng đoàn đa văn hóa, điện thoại di động cũng trở thành phương tiện để duy trì sự hiệp thông với gia đình và những cộng đoàn nơi quê hương xứ sở. Nó cho phép các tu sĩ chia sẻ và cảm thấy gần gũi với những người thân quen mặc dù họ đang sống xa quê hương. Nhưng có một yếu tố quan trọng mà việc đồng hành giáo dục cần phải lưu ý là làm sao để việc tương quan qua mạng không thể thay thể cho những cuộc gặp gỡ diện đối diện và một cuộc gọi điện thoại thì luôn mang tính nhân bản và phong phú hơn nhiều so với việc gửi đi một tin nhắn.

Những cái bẫy của Internet

Từ góc nhìn của các chức năng tâm lý, web đã ảnh hưởng đến giới trẻ trong tiến trình xây dựng nhân cách, đến thế giới quan và cách thức hiện hữu của họ trong thế giới. Việc đưa lên một hình ảnh, một bài viết hay một video không chỉ là thêm vào mạng xã hội sự hiện diện của một ai đó mà còn là để thỏa mãn nhu cầu được nhận biết, làm vui lòng người khác để nhận được sự đánh giá về những giá trị của họ và để cảm thấy thuộc về một cộng đồng mạng xã hội rộng lớn. Theo nhà tâm lý trị liệu Di Gregorio, các phương tiện công nghệ mới, một mặt cung cấp khả năng tương tác, làm cho cuộc sống đơn giản hơn, tăng khả năng tương tác giữa những khoảng cách xa nhưng mặt khác cũng làm cho người ta thiếu quan tâm và cảm thông hơn với những người ở gần. Ngang qua những phương tiện này mà nền văn hóa “tự sướng” đang trở nên rất phổ biến. Cụm từ này muốn diễn tả cho một cung cách tiêu biểu trong xã hội này, một từ mới dùng để chỉ về một hệ thống xã hội trong đó sự sùng bái bản thân và tự chụp hình kỷ niệm cho chính mình đang phát triển mạnh mẽ. Điện thoại thông minh là công cụ tuyệt hảo làm gia tăng thêm những hình thức ái kỷ mới – kết hợp với chủ nghĩa thị dâm và thích phô bày cơ thể – kích thích sự tò mò cuộc sống riêng tư của người khác và hậu quả kéo theo là làm phát sinh nhiều lối sống không lành mạnh, rối loạn cảm xúc, trầm cảm, không có khả năng điều chỉnh hợp lý giữa tương quan liên vị và các mối tương quan qua màn hình của các phương tiện truyền thông.

Từ bản báo cáo hàng năm của viện nghiên cứu quốc gia về lứa tuổi thanh thiếu niên vào năm 2017 cho thấy: nguy cơ mà các thanh thiếu niên dùng điện thoại thông minh không có sự giám sát của người lớn còn đi xa hơn việc bị uy hiếp. Những người lớn với danh tính giả mạo sẽ tìm cách khuyến dụ và hướng dẫn trực tuyến cho các bạn trẻ say mê xem những cuộc vui, rồi đến việc thực hiện các video  về những cuộc chơi này và phát trực tuyến, chụp ảnh tự sướng hoặc thực hiện các video sex và gửi chúng cho nhóm bạn, thù hằn và trả thù qua các trang mạng xã hội khởi đi từ việc khai thác những thông tin mang tính thân mật nhằm mục tiêu hủy hoại thanh danh người khác gây nên nỗi lo âu, trầm cảm và cả tự sát. Kilfie là cụm từ có nghĩa là tự hủy hoại chính mình nhằm để câu “like” và thu hút những lời bình phẩm, chia sẻ khi bạn liều lĩnh đùa giỡn với mạng sống. Homophobia có nghĩa là không thể nào rời khỏi chiếc điện thoại di động còn gọi là hội chứng không thể ngắt kết nối. Những người trẻ mắc hội chứng này khi không được tiếp xúc với mạng điện thoại di động sẽ rơi vào trạng thái lo âu, bồn chồn và dễ dàng gây hấn bằng một loạt hành động như bị ám ảnh và các hình thức lệ thuộc khác làm suy giảm khả năng sống một cuộc sống thanh thản. (www.adolescienza.it/osservatorio/).

Các kỹ năng truyền thông

Khi đối mặt với những rủi ro này, việc cấm đoán hoặc khủng bố tâm lý về sự nguy hiểm của Internet tỏ ra không hiệu quả và còn đe dọa lấy mất đi nơi người trẻ ý thức công dân kỹ thuật số. Vì vậy, để bảo vệ  người trẻ cần phải khởi đi từ việc những người lớn cần phải có những kiến thức về kỹ thuật số và một chiến lược hiệu quả để có thể đối kháng lại với những rủi ro này. Đó là giáo dục năng lực truyền thông trong đó có thể kể đến việc trẻ em cần có những mẫu gương giúp các em học cách sử dụng các phương tiện này một cách có trách nhiệm.

Năng lực truyền thông không chỉ đơn giản là các khả năng về kỹ thuật. Nó liên quan đến việc biết cách sử dụng các dữ liệu cá nhân trên Internet một cách thận trọng, đánh giá có phê phán các thông tin, tôn trọng các quy tắc xã hội trên web và sử dụng truyền thông để khuyến khích sự tham gia tích cực vào đời sống xã hội. Thật thế, chúng sẽ đem lại nhiều hiệu quả hữu ích nếu chúng ta biết cổ võ cho việc suy tư và thảo luận về những nguy cơ cũng như những cơ hội mà các công nghệ mới và mạng Internet có thể đem lại cho chúng ta. Ví dụ như việc thảo luận về những nguy cơ của mạng xã hội hoặc những tác động cảm xúc của các video trò chơi sẽ thúc đẩy các luật lệ giới hạn việc sử dụng và cổ võ cho vệc so sánh công bằng trong tiến trình giáo dục đồng trách nhiệm khi người trẻ giúp những người lớn hiểu biết về kỹ thuật và những người lớn thì giáo dục các bạn trẻ về cảm thức trách nhiệm và biết phê phán trong việc sử dụng các công nghệ đó. (www.giovaniemedia.ch/it)

Ngày nay cũng như trước đây, trẻ em và thanh thiếu niên của thế hệ IGEN đều cần được giáo dục ngang qua những tương quan diện đối diện để có thể phát triển những kỹ năng tương quan xã hội cần thiết trong đời sống chung như: sự đồng cảm, ý thức về bản thân và người khác, tôn trọng sự đa dạng, quản lý các xung đột cách lành mạnh. Có lẽ như thế chúng ta sẽ tránh khỏi nỗi sợ hãi của một nhà văn trẻ người Mỹ, Jonathan Sanfran Foer: “Tôi sợ rằng thế giới càng gần hơn với  những đầu ngón tay của chúng ta thì chúng càng cách xa trái tim chúng ta”. (x. “Càng kết nối – càng xa cách” của Corriere della Sera 13/06/2013)

Luisa Nicolosi, FMA

Sr. Maria Quyên. FMA chuyển ngữ